Ở chặng đường cuối của văn học trung đại Việt Nam, có một danh sĩ viết nhiều về mai với những vần thơ đầy cảm xúc và ám ảnh. Người đó là Hà Đình Nguyễn Thuật.
Nguyễn Thuật (1842-1911), nguyên tên là Nguyễn Công Nghệ, tự Hiếu Sinh, hiệu Hà Đình là một danh sĩ nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam. Ông quê ở làng Hà Lam, huyện Lễ Dương, phủ Thăng Hoa (nay là thị trấn Hà Lam, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam), xuất thân trong một gia đình Nho học có truyền thống khoa bảng. Là một mệnh quan lớn của triều Nguyễn, giữ chức Thượng thư đủ sáu bộ, làm quan trải tám đời vua (từ Tự Đức đến Duy Tân), Nguyễn Thuật là “người khí tượng cao khiết, học thức uyên bác, từng đem ơn ích cao thượng cho kẻ khốn cùng. Ông là một người xứng đáng làm mẫu mực cho vạn thế”, đúng như lời ca ngợi của vua Thành Thái.
Không chỉ là vị quan tài năng, đức độ, Hà Đình còn là một danh nhân văn hóa, một nhà thơ có những đóng góp nhất định vào văn học Việt Nam giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX. Thơ ông đạt nhiều thành tựu, thể hiện rõ “những nét tiêu biểu nhất về con người, nhân cách, tài năng văn chương Nguyễn Thuật: một danh thần nhiệt huyết, tận trung báo quốc; một sứ thần vừa tài trí bản lĩnh, vừa lịch lãm thân thiện; một thi nhân với tâm hồn phóng khoáng, tài hoa” (1).
2. Vẻ đẹp của hoa mai
Trong vườn thơ Hà Đình, hoa mai là một hình tượng độc đáo. Không chỉ viết nhiều về mai, Hà Đình còn có những vần thơ hay và cảm động về loài hoa này. Đó là những vần thơ chứa chan tình yêu thiên nhiên, quê hương đất nước, thấm đẫm tình người.
Trong thơ xuân của Hà Đình, có cành mai là sứ giả báo tin xuân: Lậu xuân phá lạp nhất chi mai (xuân đến thay đổi cảnh sắc tháng chạp [bằng] một cành mai). Với tứ thơ lạ, đây này được xem là một trong những câu thơ chữ Hán xuất thần về hoa mai.
Trong thơ ông, có hoa mai là hình ảnh của ngày tết nguyên đán:
Bán không bộc trúc phất tình lưu
Yên ái gian thiên thục khí phù
Xuân sắc tảo hoa quy lý huyện
Viễn hoài lai thượng thủy biên lâu
(Giữa trời pháo tre nổ khiến tình [xuân] lai láng/ Khói phủ giữa trời, hơi ấm dâng đầy/ Sắc xuân [theo] hoa nở sớm về làng huyện/ Bước lên lầu bên sông nhớ xa vời – Tân tỵ nguyên đán nhật).
Tác giả không gọi đích danh nhưng hình ảnh “hoa sớm gọi sắc xuân” cho phép ta biết đó là hoa mai. Trong bài thơ này, đóa “hoa sớm” mang sắc xuân về giữa làng xóm trong không khí ngày xuân tươi vui, thanh bình là một hình ảnh đẹp, ấm áp.
Trong hai lần đi sứ phương Bắc (các năm 1880-1882 và 1882-1883), Hà Đình viết nhiều thơ. Trong thơ sứ trình của ông, hình ảnh hoa mai thường xuyên xuất hiện. Chẳng hạn, trong bài thơ nói về cảnh gặp tuyết rơi khi đi thuyền đến Yên Kinh, nhà thơ lại nhắc đến hoa mai:
Nhất lộ khán mai hoa
Mỗi hiềm bất kiến tuyết
Hàn phong tạc dạ nghiêm
Diêu vân vi ngưng kết
(Mỗi bước thấy hoa mai/ Chỉ hiềm không thấy tuyết/ Đêm qua gió lạnh kín đáo/ Ngưng kết làm đám mây đẹp - Thuyền trung ngộ tuyết).
Chưa gặp tuyết, mới chỉ gặp hoa mai mà thi nhân đã tức cảnh viết nên những vần thơ dạt dào như thế đủ thấy tâm hồn nhà thơ phóng khoáng và yêu quý hoa mai đến dường nào.
Thật vậy, cũng như Nguyễn Du xem “mai là bạn cũ”, Nguyễn Thuật là nhà thơ gắn bó với hoa mai. Mai đồng hành với thi nhân trong mỗi hành trình công vụ, gắn bó với nhiều cung bậc tâm trạng. Ví như, tròn một năm hành trình đi sứ ròng rã, trên đường về trong thời khắc xuân sang, nhà thơ lại bắt gặp những đóa mai thân thuộc:
Giang mai tình tuyết tảo xuân thiên
Yên cảnh y nhiên tiết sứ hoàn
(Tuyết tan, mai bên sông báo trời xuân sớm/ Cảnh khói sương như cũ là lúc người đi sứ trở về - Thứ vận thù Linh Xuyên huyện lịnh).
Trên đường công vụ từ phủ Cam Lộ đến huyện Mai Lĩnh (Quảng Trị), nhà thơ lại gặp những đóa hoa mai: Bán lĩnh lộ hòa mai nhị bạch (Nửa ngọn núi hiện ra cùng hoa mai trắng - Tự Cam Lộ phủ chí Mai Lĩnh đồ trung hữu tác). Mai trong vườn thơ Hà Đình lúc nào cũng hiện lên thật gần gũi.
.png)
(1).png)
