Hiến pháp là hệ thống các nguyên tắc và quy định xác định quyền lực của nhà nước, tổ chức chính quyền và mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với người dân. Mỗi quốc gia đều có một hiến pháp, nhưng trong khi nhiều quốc gia trên thế giới có hiến pháp bất thành văn ở Anh – tức là hiến pháp được viết ra, lưu trữ và công nhận rõ ràng bằng văn bản – thì Vương quốc Anh lại không có một hiến pháp thành văn như vậy. Thay vào đó, Anh sở hữu một “hiến pháp bất thành văn”, điều này có nghĩa là các nguyên tắc cơ bản của nhà nước Anh không được ghi trong một văn bản duy nhất mà thay vào đó là sự kết hợp của luật pháp, thông lệ, các bản án của tòa án, và các hiệp ước quốc tế.
Khái niệm “hiến pháp bất thành văn” ở Anh dẫn đến nhiều vấn đề trong việc xác định và thực thi quyền lực nhà nước, đặc biệt là khi xét về sự thay đổi của các quy định pháp lý, tính linh hoạt và cả sự thiếu rõ ràng trong một số trường hợp. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu một số vấn đề quan trọng liên quan đến hệ thống hiến pháp bất thành văn của Anh, những khó khăn mà nó tạo ra trong quản lý nhà nước và những tranh cãi pháp lý nảy sinh từ chính đặc điểm này.
1. Khái Niệm Về Hiến Pháp Bất Thành Văn Của Anh
Trước khi đi vào các vấn đề cụ thể, chúng ta cần làm rõ về khái niệm “hiến pháp bất thành văn” của Anh. Đặc điểm nổi bật của hiến pháp Anh là không có một bộ văn bản hiến pháp cụ thể nào quy định quyền lực của các cơ quan nhà nước, quyền lợi của công dân hay cách thức quản lý nhà nước. Thay vào đó, hiến pháp của Anh được hình thành qua nhiều yếu tố:
- Luật thông thường (Common Law): Đây là hệ thống pháp luật truyền thống của Anh, bao gồm các phán quyết của các tòa án, các án lệ được đưa ra và làm cơ sở cho các quyết định trong tương lai.
- Các văn bản lập pháp: Mặc dù không có một bản hiến pháp thành văn, nhưng Anh có các luật cơ bản như Đạo luật về Quyền và Tự Do của Công dân (Magna Carta 1215), Đạo luật về Quyền của Nghị viện (Bill of Rights 1689), và các đạo luật quan trọng khác mà vẫn có ảnh hưởng sâu rộng trong chính trị và quản lý nhà nước.
- Thực tiễn chính trị và thông lệ: Hiến pháp của Anh cũng dựa vào các thỏa thuận chính trị, thông lệ và thói quen trong thực tiễn chính trị. Đây là các nguyên tắc không phải do văn bản quy định nhưng đã được xác lập qua thời gian và được các chính trị gia và tổ chức nhà nước tuân thủ.
- Hiệp ước quốc tế: Các hiệp ước và các cam kết quốc tế cũng tạo nên một phần của hiến pháp Anh, dù chúng không được ghi nhận trong một văn bản hiến pháp chính thức.
2. Những Vấn Đề Nổi Bật Về Hiến Pháp Bất Thành Văn Ở Anh
a. Thiếu Rõ Ràng và Sự Mơ Hồ
Một trong những vấn đề lớn nhất của hệ thống hiến pháp bất thành văn là sự thiếu rõ ràng trong các quy định và nguyên tắc cơ bản. Khi không có một bộ hiến pháp thành văn, các quyền hạn và chức năng của các cơ quan nhà nước không phải lúc nào cũng dễ dàng xác định. Điều này có thể dẫn đến sự mơ hồ trong việc phân định quyền lực giữa các nhánh của chính quyền, đặc biệt là trong các tình huống chưa được định rõ trong luật pháp hoặc trong các bản án trước đó.
Ví dụ, quyền lực của Nữ hoàng trong hệ thống quân chủ lập hiến của Anh rất ít được ghi lại cụ thể trong một văn bản, mà chủ yếu được xác định thông qua các thông lệ và truyền thống. Điều này có thể tạo ra sự không nhất quán trong việc xác định khi nào và làm thế nào Nữ hoàng có thể thực thi quyền lực của mình, và khi nào quyền lực đó sẽ được chuyển giao cho chính phủ.
b. Tính Linh Hoạt và Khả Năng Thay Đổi
Hiến pháp bất thành văn có thể mang lại tính linh hoạt cho hệ thống chính trị của Anh, vì nó không bị ràng buộc bởi các văn bản pháp lý cố định. Các nguyên tắc hiến pháp có thể thay đổi theo thời gian mà không cần phải thông qua một quy trình pháp lý phức tạp. Tuy nhiên, tính linh hoạt này cũng đồng nghĩa với việc các cơ quan nhà nước có thể có sự thay đổi đột ngột về quyền lực hoặc trách nhiệm mà không được ghi nhận rõ ràng.
Ví dụ, việc thành lập hoặc thay đổi các tổ chức và cơ quan nhà nước có thể không theo một quy trình chính thức nào, mà thường dựa vào các quyết định chính trị và hành chính. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu minh bạch trong các quyết định quan trọng.
c. Quyền lực của Nghị viện
Trong hệ thống hiến pháp bất thành văn của Anh, quyền lực của Nghị viện (Parliament) là một yếu tố trung tâm. Nghị viện Anh có quyền lập pháp và quyết định các chính sách quan trọng, nhưng quyền lực này đôi khi không được xác định rõ ràng và có thể bị các yếu tố khác như các quyết định của các cơ quan hành pháp hoặc pháp lý chi phối. Điều này có thể dẫn đến các cuộc tranh luận về mức độ độc lập của Nghị viện và khả năng của các cơ quan khác trong chính quyền ảnh hưởng đến các quyết định của Nghị viện.
Một ví dụ nổi bật là cuộc khủng hoảng hiến pháp trong giai đoạn Brexit, khi Quốc hội Anh cố gắng ngăn chặn việc ra quyết định của chính phủ về việc rời Liên minh châu Âu mà không có sự đồng thuận của Nghị viện. Việc các quyết định quan trọng như vậy không có sự quy định rõ ràng trong hiến pháp đã khiến tình huống trở nên căng thẳng và đầy tranh cãi.
d. Sự Vắng Mặt Của Một Cơ Chế Kiểm Soát Độc Lập
Một vấn đề quan trọng khác của hiến pháp bất thành văn là thiếu một cơ chế rõ ràng để kiểm soát và giám sát quyền lực của các cơ quan nhà nước. Ở nhiều quốc gia có hiến pháp thành văn, các nguyên tắc như quyền của công dân, quyền tự do ngôn luận, quyền bầu cử được ghi nhận và bảo vệ trong các văn bản pháp lý rõ ràng. Tuy nhiên, ở Anh, nhiều quyền này được bảo vệ chủ yếu qua các thông lệ và quyết định của các tòa án, điều này có thể dẫn đến tình trạng thiếu công bằng trong việc áp dụng quyền lực của các cơ quan chính phủ.
Ví dụ, quyền của các nhóm thiểu số hoặc quyền bầu cử đôi khi có thể bị ảnh hưởng bởi các thay đổi trong pháp luật mà không có sự tham gia rộng rãi của người dân hoặc không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.
3. Những Lợi Ích Và Nhược Điểm Của Hiến Pháp Bất Thành Văn
Lợi Ích
- Linh hoạt: Hệ thống hiến pháp bất thành văn cho phép Anh có thể thay đổi và thích ứng nhanh chóng với các điều kiện mới mà không cần phải thông qua các quy trình pháp lý dài dòng. Điều này cho phép Anh duy trì sự ổn định chính trị trong khi vẫn có thể thay đổi theo yêu cầu của thực tiễn.
- Tính bảo thủ: Hiến pháp của Anh có thể duy trì một số yếu tố truyền thống và bảo thủ, điều này giúp duy trì sự ổn định lâu dài trong hệ thống chính trị và xã hội.
Nhược Điểm
- Mơ hồ và không rõ ràng: Như đã đề cập, việc không có một hiến pháp thành văn rõ ràng dẫn đến nhiều vấn đề về phân chia quyền lực và trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước.
- Khó kiểm soát quyền lực: Sự thiếu rõ ràng trong hiến pháp có thể dẫn đến tình trạng quyền lực tập trung vào tay một số ít cơ quan hoặc cá nhân mà không có sự kiểm soát thích hợp.
