Văn học Nga từ lâu nổi tiếng với những tác phẩm mang tính triết lý sâu sắc và phản ánh những vấn đề xã hội, tinh thần, tâm lý của con người. Một trong những nét đặc trưng của văn học Nga là sự xuất hiện của kiểu nhân vật “con người nhỏ bé” (маленький человек) và “con người thừa” (лишний человек). Đây là những nhân vật mà qua họ, tác giả thể hiện những vấn đề về sự vô nghĩa của cuộc đời, sự bất lực của con người trước những biến động của xã hội, và sự khủng hoảng tinh thần trong thế giới hiện đại.
I. Khái Quát Về Kiểu Nhân Vật “Con Người Nhỏ Bé” Và “Con Người Thừa”
1. Khái Niệm “Con Người Nhỏ Bé”
Khái niệm “con người nhỏ bé” bắt đầu xuất hiện trong văn học Nga từ thế kỷ 19, đặc biệt là trong những tác phẩm của các nhà văn như Nikolai Gogol và Anton Chekhov. Đây là những nhân vật thường là những người có hoàn cảnh sống khó khăn, khốn khổ, thường xuyên cảm thấy mình không có sức ảnh hưởng hay vai trò trong xã hội. Họ sống một cuộc đời tầm thường, không có mục đích rõ ràng và thường xuyên phải đối mặt với cảm giác vô nghĩa và sự thiếu thốn về vật chất lẫn tinh thần.
Các “con người nhỏ bé” này không có khả năng thay đổi hoàn cảnh, nhưng lại bị cuốn vào vòng xoáy của những biến động xã hội và nội tâm. Họ dễ bị lãng quên và coi thường bởi những người xung quanh, và đôi khi ngay cả chính bản thân họ cũng cảm thấy mình là một phần không thể thiếu trong xã hội.
2. Khái Niệm “Con Người Thừa”
Kiểu nhân vật “con người thừa” xuất hiện mạnh mẽ trong văn học Nga từ giữa thế kỷ 19 và thường được liên kết với hình tượng những con người không còn vai trò hay chỗ đứng trong xã hội. Các nhân vật này thường là những người đã từng có một thời kỳ nhất định nổi bật trong xã hội, có thể là những trí thức, quý tộc, hoặc những người có năng lực, nhưng họ lại không thể hòa nhập được với những thay đổi trong xã hội đương thời.
Khái niệm “con người thừa” không chỉ phản ánh tình trạng vật lý mà còn phản ánh sự tồn tại vô nghĩa của họ trong xã hội. Các nhân vật này thường sống trong trạng thái buồn bã, cô đơn, với cảm giác rằng mình không còn đóng góp gì cho xã hội và cũng không có khả năng thay đổi bất kỳ điều gì.
II. Các Nhân Vật “Con Người Nhỏ Bé” Trong Văn Học Nga
1. Nhân Vật Chích trong “Chích Bướm” (Nikolai Gogol)
Một trong những nhân vật điển hình cho kiểu “con người nhỏ bé” là Chích trong truyện ngắn “Chích Bướm” (Chichikov) của Nikolai Gogol. Chích là một nhân vật có ngoại hình bình thường và không có gì nổi bật về mặt tài năng hay phẩm hạnh. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là ở cách mà Chích hành xử trong xã hội. Ông không có những giá trị cao cả, không có tham vọng lớn lao, chỉ muốn thực hiện các giao dịch hời hợt và đơn giản, để kiếm tiền và tạo dựng một vị trí trong xã hội. Nhân vật này không có sự chiến đấu nội tâm, không có sự khao khát cải thiện bản thân hay thay đổi thế giới, mà chỉ sống qua ngày một cách vô thức.
Điều đặc biệt trong hình tượng Chích là ông có khả năng “mua” sự sống của những “con người nhỏ bé” khác trong xã hội, như mua những “chích bướm” đã chết. Chích không thể thay đổi cuộc sống của mình, và trong những tình huống như vậy, ông trở thành một hình mẫu của “con người nhỏ bé” trong văn học Nga.
2. Nhân Vật Akaky Akakievich trong “Chuyện Akaky Akakievich” (Nikolai Gogol)
Akaky Akakievich là một trong những nhân vật tiêu biểu của kiểu nhân vật “con người nhỏ bé” trong văn học Nga. Trong truyện “Chuyện Akaky Akakievich” (The Overcoat), nhân vật này là một nhân viên văn phòng nhỏ bé, nghèo khổ, không có gì nổi bật và sống trong cảnh lặng lẽ, vô danh. Akaky là người luôn chấp nhận hoàn cảnh sống của mình, không có khát vọng thay đổi hay vươn lên trong xã hội. Anh chỉ mong có một chiếc áo khoác mới để vượt qua mùa đông lạnh giá, và chiếc áo khoác ấy đối với anh là tất cả những gì có thể mang lại cho anh niềm hạnh phúc nhỏ bé trong cuộc sống.
Akaky Akakievich thể hiện sự tầm thường và sự thiếu thốn về vật chất và tinh thần trong một xã hội công nghiệp hóa và hiện đại hóa, nơi con người trở nên vô hình và không có ý nghĩa. Cuộc sống của Akaky là một chuỗi những nỗ lực vô ích, không có sự thay đổi nào đáng kể. Và sau khi mất chiếc áo khoác, Akaky trở thành một bóng ma trong xã hội, không ai nhớ đến anh, không ai quan tâm đến sự tồn tại của anh. Nhân vật này là biểu tượng của một thế giới vô cảm và những con người bị lãng quên trong xã hội.
III. Các Nhân Vật “Con Người Thừa” Trong Văn Học Nga
1. Nhân Vật Bazarov trong “Cha Con” (Ivan Turgenev)
Bazarov trong tiểu thuyết “Cha Con” (Fathers and Sons) của Ivan Turgenev là một trong những hình mẫu điển hình của “con người thừa”. Bazarov là một nhà lý luận trẻ, có tư tưởng triết học cấp tiến, muốn tiêu diệt tất cả những giá trị cũ của xã hội và xây dựng một xã hội mới. Tuy nhiên, khi cuộc sống thực tế không như những gì anh ta mong muốn, Bazarov cảm thấy bất lực và không thể thay đổi được bất kỳ điều gì. Anh trở thành một con người cô đơn và vô dụng trong xã hội của chính mình, dù có kiến thức sâu rộng và một khối lượng tri thức lớn. Sự thất bại trong việc hiện thực hóa lý tưởng của Bazarov chính là sự thể hiện rõ rệt của hình mẫu “con người thừa” trong văn học Nga.
Bazarov là con người của lý thuyết, nhưng anh lại thiếu khả năng đối phó với thực tế cuộc sống. Anh không thể duy trì mối quan hệ tình cảm, không thể xây dựng gia đình, và cuối cùng chết trong sự cô đơn. Từ một người trí thức đầy nhiệt huyết, Bazarov trở thành một biểu tượng của thất bại và sự vô nghĩa trong một xã hội mà anh không thể hòa nhập.
2. Nhân Vật Onegin trong “Evgeny Onegin” (Alexander Pushkin)
Trong “Evgeny Onegin” của Alexander Pushkin, nhân vật Onegin cũng là một ví dụ điển hình của “con người thừa”. Onegin là một quý tộc trẻ, thông minh, có tài năng và có thể sống thoải mái với gia sản của mình, nhưng anh lại cảm thấy chán nản với cuộc sống, không tìm thấy mục đích hay niềm vui trong những điều xung quanh. Onegin rời bỏ những mối quan hệ tình cảm quan trọng, như sự tình yêu của Tatyana, và cuối cùng phải đối diện với sự cô đơn, sự vô nghĩa của chính mình.
Onegin không tìm được sự an lạc trong xã hội, không tìm thấy giá trị trong mối quan hệ con người, và cuối cùng sống một cuộc đời không có ý nghĩa. Anh là một “con người thừa” trong xã hội quý tộc, một con người thừa trong chính cuộc đời của mình, vì không có lý tưởng hay khát vọng gì. Sự bất lực và thái độ thờ ơ của Onegin là biểu hiện của một thế giới mà con người không thể tìm thấy được sự hòa hợp và ý nghĩa.
IV. Phân Tích Chức Năng Của Kiểu Nhân Vật “Con Người Nhỏ Bé” Và “Con Người Thừa” Trong Văn Học Nga
Kiểu nhân vật “con người nhỏ bé” và “con người thừa” trong văn học Nga không chỉ phản ánh sự bất lực của các nhân vật trước xã hội mà còn thể hiện những vấn đề sâu sắc về tâm lý, xã hội và văn hóa. Những nhân vật này thường là những con người có sự mất mát về ý nghĩa cuộc sống, họ là những người cô đơn, không có sức mạnh để thay đổi hiện thực. Tuy nhiên, qua những nhân vật này, các nhà văn muốn thể hiện một thông điệp mạnh mẽ về sự bất lực của con người trong xã hội công nghiệp hóa và hiện đại hóa.
Trong văn học Nga, những nhân vật này không chỉ là biểu tượng của sự khủng hoảng tinh thần mà còn là những hình ảnh của sự thiếu vắng mục đích sống. Các tác phẩm về họ mở ra một không gian rộng lớn để người đọc suy ngẫm về bản chất của cuộc sống, về những giá trị và mục tiêu mà con người theo đuổi.
